Cấu tạo cơ quan sinh sản của heo nái:
Cấu tạo cơ quan sinh sản của heo nái bao gồm buồng trứng, ống dẫn trứng và tử cung (sừng tử cung, thân tử cung, cổ tử cung), âm đạo, tiền đình âm đạo và âm hộ. Buồng trứng là nơi hình thành trứng, sau khi trứng rụng chúng sẽ gặp tinh trùng tại ống dẫn trứng và thụ tinh tại đây. Trứng sau khi được thụ tinh sẽ phát triển ở sừng tử cung.
Buồng trứng: buồng trứng của nái dài khoảng 2,5~4cm, rộng 1,5~3cm, nặng từ 3~7 gram.
Ống dẫn trứng: ống dẫn trứng là ống nối giữa buồng trứng và tử cung. Ống dẫn trứng chia thành hai phần: nhỏ dần về phía tử cung và rộng dần về phía buồng trứng. Chiều dài ống dẫn trứng từ 15~30cm.
Tử cung: sừng tử cung dài từ 45~110cm và phần thân tử cung chỉ dài khoảng 3~6cm. Ống cổ tử cung dài khoảng 10~22cm phù hợp với kích thước dương vật heo đực.
Thời điểm rụng trứng:
Thời điểm rụng trứng của nái thường từ 38,5~ 42,3 tiếng sau khi lên giống.
Thời gian trứng rụng có thể thụ tinh: thời gian trứng rụng có thể thụ tinh là khoảng thời gian mà trứng sau khi rụng có thể thụ tinh bình thường. Trứng sau khi tới ống dẫn trứng là khoảng thời gian dễ thụ tinh, trứng sau khi về tới tử cung hầu như không có khả năng thụ thai. Nếu như ta phối trễ thì trứng sẽ được thụ tinh vào khoảng thời điểm cuối của thời gian có thể thụ tinh. Trường hợp này thai nhi thường không phát triển, số heo con đẻ ra ít.
Sự di chuyển của tinh trùng: trường hợp phối tự nhiên thì tinh trùng sẽ được phóng tới cổ tử cung và chúng sẽ di chuyển tới phần đầu ống dẫn trứng. Sau khi xuất tinh thì tinh trùng sẽ đến nơi sau khoảng vài phút đến 30 phút, nhưng để đạt số tinh trùng cao nhất và đủ điều kiện để thụ tinh thì mất khoảng 15~16 tiếng. Tốc độ di chuyển của tinh trùng còn phụ thuộc vào lực hút của tử cung.
Thời gian sống của tinh trùng:
Thời gian sống của tinh trùng trong cơ thể nái ảnh hưởng rất lớn đến tỷ lệ thụ thai. Thời gian sống của tinh trùng bên trong cơ quan sinh sản của bò và heo khoảng trên dưới 40 tiếng và thời gian có thể thụ thai khoảng 25 ~30 tiếng.
Dụng cụ thụ tinh nhân tạo:
Các cây phối thường làm bằng nhựa được sử dụng 1 lần, có hình dạng giống dương vật heo nọc và được đưa vào tới tận cổ tử cung. Phía đầu gắn miếng bọt biển để chống tinh trùng trào ngược trở lại.
Một số điều cần lưu ý khi thụ tinh nhân tạo:
Cần phải tạo cảm giác thoải mái, có các động tác mô tả hành động của heo đực như khi phối tự nhiên (mát-xa hai bên hông nái). Trước khi phối cần vệ sinh âm hộ cho nái bằng nước sạch, sau đó dùng 1 tay banh rộng âm hộ nái. Tay còn lại đưa cây phối vào 10~15cm với góc 300 hướng lên trên. Sau đó, ta đưa vào theo hướng ngang thêm 25~30cm cho đến khi ta cảm nhận được là đã chạm vào cổ tử cung. Lúc này xoay nhẹ cây phối theo chiều ngược kim đồng hồ và đưa nhẹ vào trong. Chú ý, không được làm tổn thương thành tử cung. Sau khi đã đưa cây phối vào đúng vị trí ta lắp bình đựng tinh vào phần cuối của cây phối, bóp nhẹ bình đựng tinh.
Khi bơm tinh xong, ta từ từ xoay theo chiều kim đồng hồ để rút cây phối ra. Thời gian phối kéo dài từ 5~10 phút, cần tránh cho tinh bị sốc nhiệt.
Các điều lưu ý khi lấy tinh/ Considerations during semen collection
Điểm khác biệt giữa thụ tinh nhân tạo và phối tự nhiên là một số việc của heo đực người kỹ thuật sẽ làm thay. Nhân viên phụ trách thụ tinh nhân tạo phải tạo điều kiện môi trường bảo quản và quá trình làm tinh tốt nhất để duy trì hoạt lực của tinh trùng. Chính vì thế, phòng làm tinh phải có các thiết bị và dụng cụ phù hợp, người kỹ thuật phải nắm vững các lý thuyết về hooc-mon và sự hình thành tinh trùng và phải được thực hành đầy đủ.
1. Phải hiểu rõ quá trình hình thành tinh trùng
Tinh dịch (sperm) trước khi được lấy từ heo đực tại giá nhảy, được sản xuất và bảo quản tại mào tinh hoàn và tinh hoàn của heo. Hai cơ quan này điều chỉnh môi trường tốt nhất cho tinh trùng nhằm duy trì hoạt lực tốt cho tinh trùng.
Nhiệt độ không được biến động và phải cung cấp đầy đủ năng lượng cho tinh trùng. Tinh trùng rất nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ. Nhằm nâng cao tỷ lệ trao đổi chất của tinh trùng, cần cung cấp đầy đủ và liên tục năng lượng cho tinh trùng. Môi trường trong tinh hoàn và mào tinh hoàn là nơi bảo quản tinh trùng tốt nhất.
Hơn nữa, môi trường của các cơ quan sinh sản của nái cũng phải được điều chỉnh chính xác. Phải nắm rõ thời gian khi tinh dịch rời khỏi mào tinh hoàn và vào đến cơ quan sinh sản của nái. Phải hiểu rằng khi phối, tinh dịch từ nơi có môi trường bảo vệ tốt nhất chuyển sang khu vực có môi trường không tốt bằng. Vì thế, khi thụ tinh nhân tạo, tinh dịch phải được bảo quản trong môi trường bảo quản tốt nhất. Một trong những điều cần phải ghi nhớ là không để tinh dịch bị sốc nhiệt độ. Khi lấy tinh phải sử dụng các loại ly đựng bảo ôn có khả năng điều chỉnh nhiệt độ. Khi thêm dung dịch pha vào thì nhiệt độ dung dịch pha nằm trong phạm vi chênh lệch 1 ~ 30C so với nhiệt độ tinh dịch.
2. Các dụng cụ cần thiết khi lấy tinh
Người quản lý khi mua các dụng cụ cần thiết cho việc lấy tinh cần phải nắm rõ số lượng và loại dụng cụ cần thiết mà mình cần. Tùy theo mục đích sử dụng mà có các loại thiết bị đa dạng và cho ra các kết quả cũng đa dạng. Thụ tinh nhân tạo là một trong những công việc hằng ngày tại nông trại, thế nhưng khi có tình huống bất ngờ ta phải xứ lý kịp thời. Vì vậy, khi đầu tư thiết bị ta cần đầu tư dư so với kế hoạch của trại. Hiện nay trên thị trường có nhiều công ty cung cấp thiết bị, nhưng dưới đây là các loại thiết bị dùng cho thụ tinh nhân tạo mà trang trại cần có.
Ly đựng tinh
Sử dụng miếng lọc (milk filter) hay gạc y tế
Gạc y tế giá rẻ và có thể mua được dễ dàng nên thường được sử dụng nhiều. Khi lấy tinh, tinh nguyên chất sẽ được lọc và giữ lại, các dị vật có trong tinh thông qua các lỗ nhỏ trên miếng gạc. Nếu gạc không tốt hoặc nhiều bụi có thể gây hiện tượng kết dính tinh trùng. Nếu tinh trùng bị kết dính nhiều thì sẽ làm giảm chất lượng tinh dịch dẫn tới tỷ lệ đậu thai thấp.
Tinh nguyên chất nếu có lẫn dị vật sẽ gia tăng lượng tinh kết dính, nên sau khi chuyển tinh vào phòng pha chế cần lọc lại thêm một lần nữa nhằm duy trì chất lượng cho tinh trùng. Các trại muốn thực hiện đúng các biện pháp làm tinh cần có sự tư vấn của các chuyên gia, nếu ta đầu tư thêm thời gian và công sức vào lĩnh vực này thì hiệu quả mang lại sẽ lớn.
Sử dụng găng tay cao su hoặc găng tay nylong dùng 1 lần
Tinh trùng rất nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ ( ± 20C hoặc 3.60F), áp lực thẩm thấu và môi trường sạch hay dơ. Cũng chính vì vậy các dụng cụ dùng để lấy và pha chế tinh cần phải sạch sẽ, ấm áp và khô ráo.
Điểm chú ý Cần phải lựa chọn và dùng thử xem các loại sản phẩm có gây hại cho tinh trùng không. Để kiểm tra găng tay, đựng 10cc tinh nguyên chất trong ngón tay của găng khoảng 15 phút. Sau đó dùng kính hiển vi kiểm tra tinh. |
3. Phương pháp lấy tinh từ heo đực
Lấy tinh (semen collection) là biện pháp tạo ra kích thích khiến heo bắn tinh giúp ta thu được tinh dịch, là bước đầu tiên trong các bước thụ tinh nhân tạo. Nếu bước đầu tiên thực hiện không đúng thì các bước tiếp theo của quá trình thụ tinh nhân tạo sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Khi lấy tinh không được gây ảnh hưởng xấu tới sức khỏe heo đực, lượng tinh lấy ra phải sạch, mật độ tinh trùng phải cao, hoạt lực tốt, không gây sốc với tinh trùng.
Các bước lấy tinh
1. Loại bỏ nước tiểu nằm trong bao quy đầu và dùng khăn giấy lau sạch phần xung quanh
2. Dù dùng tay không hay sử dụng bao tay, cũng phải rửa tay sạch sẽ
3. Hướng dẫn heo đực lên giá và chờ đến khi heo đực hứng tình
Heo đực khi hứng tình thường có các động tác giống như đưa dương vật vào trong âm hộ heo nái. Khi heo đực chuyển động vùng hông thì dương vật từ từ to lên. Có một số cá thể dương vật to lên chậm, ta dùng tay mát-xa dương vật giúp heo được kích thích.
4. Dùng tay đã mang găng nắm lấy dương vật heo. Tưởng tượng tay như ống cổ tử cung, cho phần đầu dương vật vào trong. Dùng tay nắm sao cho ngón tay út và ngón thứ tư vào phần đầu của dương vật, co bóp tạo áp lực.
5. Hiểu rõ các bước trong quá trình xuất tinh
Các giai đoạn xuất tinh: Giai đoạn đầu tiên: lúc này mật độ tinh trùng rất thấp nên không hứng lấy . Phần tinh dịch trong: lấy một phần Phần đậm đặc ( giống như sữa): cố gắng hứng lấy thật nhiều Phần tinh dịch trong: hứng lấy một phần Phần cuối cùng: không hứng lấy. |
Các giai đoạn xuất tinh:
Giai đoạn đầu tiên: lúc này mật độ tinh trùng rất thấp nên không hứng lấy .
Phần tinh dịch trong: lấy một phần
Phần đậm đặc ( giống như sữa): cố gắng hứng lấy thật nhiều
Phần tinh dịch trong: hứng lấy một phần
Phần cuối cùng: không hứng lấy.
Mục tiêu khi lấy tinh là phải lấy phần tinh dịch đậm đặc. Tuy nhiên trên thực tế rất khó phân biệt giai đoạn tinh đậm đặc và giai đoạn tinh dịch trong. Vì vậy trường hợp này người ta thường lấy luôn hai phần trên, và làm cho cảm giác có lượng tinh dịch nhiều hơn. Giai đoạn đầu và cuối thường cho ra các chất dạng gel nhỏ bằng hạt gạo, vì vậy ta nên để các miếng lọc trên ly đựng tinh nhằm loại bỏ các chất này.
6. Trong quá trình lấy tinh, nắm phần đầu dương vật hướng xuống phía dưới. Thao tác cẩn thận không để phần dịch của bao quy đầu ảnh hưởng tới tinh dịch và tinh trùng.
Để tránh được vấn đề này cần nắm phần đầu dương vật xuống phía dưới trong quá trình lấy tinh. Trước khi lấy tinh phải vệ sinh sạch phần bao quy đầu. Nếu ta không thực hiện các bước này thì tinh dịch thường có màu vàng, kết quả là tỷ lệ sống của tinh trùng bị giảm nhiều. Cũng có trường hợp khi chúng ta co bóp dương vật, có máu từ da dương vật rơi vào tinh dịch, nếu ta cầm phần đầu dương vật hướng lên trên thì có thể tránh cho máu rơi vào.
7. Thời gian lấy tinh khoảng từ 5 tới 20 phút là vừa đủ. Nếu trước khi heo đực bắn hết tinh mà bỏ tay ra khỏi dương vật là không được. Khuyến cáo không nên bỏ tay ra khỏi dương vật sau khi phần tinh đậm đặc được bắn ra. Mỗi lần lấy tinh cố gắng cho heo xuất tinh được 3 lần. Nếu chỉ 1 lần xuất tinh mà cho heo được xuất giá nhảy thì heo sẽ thất vọng, tạo thói quen không tốt cho heo. Để lấy được phần tinh dịch tốt nhất ta phải tuân thủ khoảng cách mỗi lần lấy tinh và chương trình cho ăn cân bằng hooc-mon.
8. Mỗi lần sau khi lấy tinh xong cần vệ sinh chỗ lấy tinh và giá nhảy. Khu vực lấy tinh và giá nhảy nếu sử dụng cho nhiều con thì cần vệ sinh sạch sẽ duy trì trạng thái vô trùng, vệ sinh nước khu vực sàn. Phần gel tinh xuất sau cùng nếu để khô sẽ rất khó vệ sinh.
Lượng tinh dịch heo xuất bình quân khoảng 250 ml so với các loại gia súc khác lớn hơn rất nhiều. Thành phần tinh dịch đa số là chất đạm, nên trong khẩu phần ăn phải cung cấp nhiều chất đạm. Mật độ khai thác ảnh hưởng rất lớn tới chất lượng tinh trùng, mật độ khai thác thích hợp là 5 ~ 6 ngày/ lần.
Khi lấy tinh cần lưu ý một số điều sau:
1. Khi di chuyển heo đực và lúc heo lên giá tránh gây kích động, chú ý các biện pháp an toàn lao động
2. Các dụng cụ dùng khi lấy tinh cần tiêu độc, tránh bụi rơi vào
3. Vệ sinh sạch sẽ khu vực bao quy đầu, cạo lông khu vực này
4. Chú ý không gây thương tích cho dương vật heo
5. Trường hợp sử dụng âm đạo giả chỉ sử dụng một lần
6. Duy trì nhiệt độ và độ sáng thích hợp cho khu vực lấy tinh
7. Mỗi lần lấy tinh cần lấy đến khi heo xuất tinh hoàn toàn
Gần đây xuất hiện các máy lấy tinh tự động nhằm nâng cao hiệu quả và vệ sinh khi lấy tinh. Tuy nhiên, công việc của người kỹ thuật cũng rất quan trọng, vì thế ta cần phải nắm vững lý thuyết và thành thạo trong thực hành nhằm sử dụng các dụng cụ một cách chính xác.
Biên dịch: Heo Team
Theo Pig & Pork
.jpg)
